Σαν σήμερα το 1943 γεννήθηκε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου που έμελε να αφήσει το στίγμα του όχι μόνο στο χώρο της μουσικής αλλά και του διαστήματος, μέσα από τις συνεργασίες του με τη NASA & την ESA.
Ας δούμε όμως τη συνέντευξη που έδωσε το 2016 στο μουσικό περιοδικό Amazona.de
Για να καταλάβουμε έναν μουσικό, νομίζω ότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι τον οδηγεί, ή καλύτερα, να γνωρίζει την προέλευση από την οποία έχει εκφραστεί η δημιουργικότητα στη μουσική. Υπήρχε κάποια βασική εμπειρία για εσάς;
Η κατανόηση ενός μουσικού δεν είναι πρ;aγματι το πιο εύκολο πράγμα. Τι προσπαθείς να κατανοήσεις; Τον μουσικό ως άτομο ή τη μουσική του; Είναι ίσως πιο χρήσιμο να τον μάθεις μέσα από τη μουσική του. Μόνο έτσι μπορώ να απαντήσω στο πρώτο μέρος της ερώτησης. Όσο για το δεύτερο μέρος, μπορώ μόνο να πω ότι η βασική μου εμπειρία ήταν το πρώτο μου κλάμα μετά τη γέννα, γιατί φαίνεται σχεδόν σαν να είχα ήδη επικεντρωθεί στη μουσική λίγο μετά. Η κατανόηση του κόσμου γύρω μου ήρθε πραγματικά μέσω της μουσικής, η οποία μου έδωσε τα κλειδιά για να αποκωδικοποιήσω τα άπειρα θαύματα της φύσης.
Ο άγνωστος μουσικός Βαγγέλης έγινε τελικά ο σταρ Vangelis. Πώς το αντιμετωπίσατε; Αυτό άλλαξε τη ζωή σας ή τον τρόπο που συνθέτετε μουσική; Η φήμη δεν είναι επίσης πολύ ανασταλτική για τη δημιουργικότητα;
Σε ό,τι με αφορά, τίποτα δεν έχει αλλάξει πραγματικά. Πρέπει να ομολογήσω ότι σχετικά νωρίς ένιωσα ότι η φήμη ήταν ένα σοβαρό εμπόδιο στη δημιουργικότητα. Η δημιουργικότητα είναι ο καρπός της ελευθερίας γιατί η φήμη είναι αποτέλεσμα ενός κοινωνικού συστήματος αλλά και της μόδας. Αν και δεν είναι εύκολο, πάντα προτιμούσα τη δημιουργικότητα.
Οι μεγάλες δισκογραφικές εταιρείες εκμεταλλεύονται όλο και περισσότερο έναν επιτυχημένο καλλιτέχνη. Ήταν ποτέ αυτό ένα θέμα για εσάς ή σας δόθηκε πάντα ελεύθερη επιλογή;
Είναι προφανές ότι ο κλάδος κάνει ό,τι μπορεί για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του. Τίποτα δεν έρχεται δωρεάν στη δισκογραφική βιομηχανία. Ό,τι πετύχεις, πρέπει να το παλέψεις.
Υπάρχουν μερικά άλμπουμ όπως το Beaubourg που τότε – ας πούμε – απομακρύνθηκαν από τον κλασικό κόσμο του Βαγγέλη. Ήταν μια εξέγερση, ένα πείραμα, μια αυτοανακάλυψη;
Το Centre Pompidou [γνωστό μουσείο τέχνης στο Παρίσι, που οι Παριζιάνοι το ονομάζουν «το διυλιστήριο» λόγω της εμφάνισής του. εκδ.] είναι ένα αρχιτεκτονικό τερατούργημα [στην περιοχή Beauborg, εκδ.] που με τη σειρά του οδήγησε σε ένα μουσικό τερατούργημα. Ποτέ δεν πήρα σοβαρά αυτό το έργο και, για να είμαι ειλικρινής, δεν είμαι ιδιαίτερα περήφανος γι’ αυτό. Είναι καλύτερο να μην το συζητήσουμε άλλο εδώ.
Οι όροι Vangelis και SYNTHESIZER είναι πλέον σταθερά συγχωνευμένοι, αν και υπήρχε μια εποχή πριν από συνθεσάιζερ και ορισμένα έργα σήμερα σε κάνουν να ακούγεσαι περισσότερο σαν κλασική ορχήστρα παρά σαν συνθεσάιζερ. Τι ρόλο έπαιξαν τα συνθεσάιζερ για εσάς στην ακμή του συνθεσάιζερ σας και τι ρόλο παίζουν σήμερα;
Όλα αυτά τα χρόνια έχω πει ότι η μουσική είναι η πιο σημαντική δύναμη στο σύμπαν και η κινητήρια δύναμή της. Είναι αξιοσημείωτο για μένα ότι ο πρώτος άνθρωπος, που έπρεπε να παλέψει για την επιβίωση, βρήκε τον χρόνο να αναπτύξει ταυτόχρονα τα πρώτα όργανα. Ένα τεντωμένο δέρμα έγινε τύμπανο, μερικές τρύπες σε ένα μπαμπού μπαστούνι έγιναν φλάουτο και μερικές τεντωμένες χορδές έγιναν άρπα κ.ο.κ. Δεν το βλέπω αυτό [τα μουσικά όργανα ή τη μουσική] ως περιττή πολυτέλεια για αυτούς τους ανθρώπους, αλλά ως βασική ανάγκη. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι σήμερα. Αναφερόμαστε σε όλα αυτά τα όργανα ως ακουστικά ή φυσικά όργανα. Η ερώτησή μου εδώ είναι τι γίνεται με τη βροντή, τη βροχή, τον άνεμο, το δάσος και τη θάλασσα; Ακόμα και τα σώματά μας ή η γη και κάθε άλλος πλανήτης; Αυτοί οι ήχοι δεν προέρχονται από τη φύση; Τα πάντα στη φύση είναι ένας καρδιακός παλμός, ένα κύμα και μια δόνηση. Έχει αποδειχθεί ότι ένας ήχος προέρχεται από κάθε πηγή. Βαριέμαι να αναφέρω το αυτονόητο γιατί δεν βλέπω διαφορά -αν υπάρχει- στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τον ήχο. Η βασική συζήτηση προκύπτει όταν χρησιμοποιούμε ηλεκτρισμό για να δημιουργήσουμε έναν ήχο. Όλα τα προαναφερθέντα όργανα θεωρούνται γενικά φυσικά, ενώ τα συνθεσάιζερ θεωρούνται αφύσικα επειδή απαιτούν δύναμη για τη δημιουργία του ήχου. Τι σκέψη! Ποιος θέλει να μου πει ότι ο ηλεκτρισμός δεν είναι φυσικό στοιχείο; Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που ζω σε έναν αιώνα όπου η επιστήμη και η τεχνολογία προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες για να επεκτείνω τις ανάγκες της μουσικής. Νομίζω ότι είναι μεγάλο λάθος να γίνεται διάκριση μεταξύ αυτών των δύο πηγών.
Στο “Making Of” για το BLADE RUNNER μαθαίνουμε ότι παίζατε τη μουσική ζωντανά στο πλατό κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Είναι απλώς ένας θρύλος ή πραγματικά παρουσιάσατε τις συνθέσεις σας στο πλατό;
Θα ήταν σίγουρα μια μεγάλη εμπειρία και ευχάριστη επίσης για μένα – ενδεχομένως ακόμη και για τους ηθοποιούς αν το είχα συνθέσει κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Αλλά δυστυχώς υπήρχαν πάρα πολλά τεχνικά ζητήματα, οπότε δεν το κάναμε. Αντίθετα, ό,τι κάνω με κάθε ταινία, έβλεπα την ταινία και συνέθετα ταυτόχρονα. Συχνά χρησιμοποιώ την πρώτη ηχογράφηση
Όταν το BLADE RUNER κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους, υπήρχε ένα soundtrack άλμπουμ στο οποίο η μουσική σας αντικαταστάθηκε από μια ορχήστρα. Ήταν μόνο πολλά χρόνια αργότερα που η πρωτότυπη μουσική εμφανίστηκε σε CD και γιορτάστηκε παγκοσμίως. Τι συνέβη?.
Χωρίς να θέλω να μπω σε πολλές λεπτομέρειες, οι λόγοι για αυτό ήταν καθαρά εμπορικού ή επιχειρηματικού χαρακτήρα και δεν είχαν καμία σχέση με καλλιτεχνικά κίνητρα.
Ας περάσουμε σε ένα εντελώς διαφορετικό θέμα: Γιατί το Παρίσι; Ένας Έλληνας από τη μικρή πόλη της Αγριάς κοντά στο Βόλο αποφασίζει για το Παρίσι ως υιοθετημένο σπίτι του. Τι είναι αυτό που σας τράβηξε στο Παρίσι;
Αν και η ερώτησή σας ακούγεται πολύ ποιητική, συχνά δεν λειτουργεί έτσι η πραγματική ζωή. Απλώς δεν ήθελα να γίνω ψαράς, αντιθέτως με τράβηξε η μουσική από μικρός. Αυτό με οδήγησε να ζω σε διάφορες πόλεις όπου με έχει τραβήξει η μουσική.
Ξέρω ότι τελικά αφορά τη μουσική. Αλλά πολλά από τα πιο εκπληκτικά κομμάτια σας είναι καταπληκτικά επειδή το σώμα του ήχου ήταν μοναδικό και νέο για την εποχή – και η επετειακή συλλογή σας για την 25η επέτειο BLADE RUNNER από το 2007 περιείχε επίσης πολλά νέα κομμάτια στα οποία ο συνθετικός ήχος ήταν ξανά στο προσκήνιο, ενώ πολλά από τα στοιχεία της τελευταίας δουλειάς: ROSETTA, ακούγονται και πάλι «ορχηστρικά». Τι φτιάχνει τον ήχου του Vangelis σήμερα;
Εναπόκειται στους ακροατές να αποφασίσουν και όχι σε μένα. Αυτό εξαρτάται και από την χρονική περίοδο.
Ας μείνουμε στη ROSETTA. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, ένας από τους αστροναύτες επικοινώνησε μαζί σας απευθείας από τον διαστημικό σταθμό ISS. Μια ωραία ιστορία δημοσίων σχέσεων, αλλά πώς καταλήξατε σε αυτό το έργο και τι σας γοήτευσε σε αυτό;
Αυτή η συνάντηση απέχει πολύ από το να είναι μια ιστορία δημοσίων σχέσεων. Ο Ολλανδός αστροναύτης της ESA, φυσικός André Kuipers, είναι θαυμαστής και έχει προσπαθήσει να έρθει σε επαφή μαζί μου αρκετές φορές στο παρελθόν. Τελικά καταφέραμε να μιλήσουμε για πρώτη φορά όταν ζούσα στο Λονδίνο και εκείνος έμενε για λίγους μήνες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Ήταν μια φανταστική εμπειρία και για τους δυο μας. Μιλήσαμε για σχεδόν μια ώρα για μια σύνδεση που έκανε η NASA. Μιλήσαμε για πολλά πράγματα. Μου έδειξε τον διαστημικό σταθμό, μου είπε για τη δουλειά του εκεί και μιλήσαμε για το διάστημα. Βρήκαμε ότι και οι δύο έχουμε το ίδιο ενδιαφέρον για αυτά τα θέματα. Συμφωνήσαμε λοιπόν να συναντηθούμε αυτοπροσώπως μετά την επιστροφή του στη Γη για να συνεχίσουμε τις συνομιλίες μας, κάτι που κάναμε. Με επισκέφτηκε και μου μίλησε μεταξύ άλλων για την ESA. Λίγο μετά συναντήθηκα με μερικούς επιστήμονες της ESA και μου ανέφεραν την αποστολή Rosetta. Στη συνέχεια ήρθε το αίτημα να συνθέσουμε μουσική για τη συνάντηση του ανιχνευτή Rosetta με τον κομήτη και την προσγείωση του προσεδαφιστή Philae. Σταδιακά ωρίμασε η απόφαση να φτιάξουμε ένα ολόκληρο άλμπουμ από αυτό για να γιορτάσουμε αυτή την εξαιρετική αποστολή. Ήταν μεγάλη μου χαρά να υποστηρίξω τις ευρωπαϊκές διαστημικές αποστολές με τον δικό μου τρόπο. Πριν από αυτό, είχα κάνει το ίδιο πράγμα για τη NASA, που εξακολουθώ να κάνω, παρεμπιπτόντως.
Η πέτρα της Ροζέτα ήταν η σημαντική ανακάλυψη για την επιστήμη στην αποκωδικοποίηση των αρχαίων αιγυπτιακών γραπτών. Ο δίσκος ROSETTA προορίζεται να διατηρήσει τις γλώσσες της ανθρωπότητας και στάλθηκε επίσης στο διάστημα με την αποστολή Rosetta, για παράδειγμα. Αυτές οι πτυχές σας επηρέασαν στις συνθέσεις σας στη Ροζέτα;
Εκτός από άλλες πτυχές… ναι. Αλλά για μένα το πιο σημαντικό ήταν η επίγνωση των θεμάτων που γίνονται όλο και πιο επίκαιρα στην καθημερινότητά μας. Αν και η τεχνολογία και η επιστήμη άνθισαν πολύ αργά λόγω του πολύ μακρού και σκοτεινού Μεσαίωνα, είναι πολύ σημαντικό αυτές τις μέρες να αυξήσουμε τις γνώσεις μας, γιατί αυτή είναι η δικλείδα ασφαλείας μας στο μέλλον.
Η ιστορία της Ροζέτα από πέτρα σε δίσκο μέχρι τη διαστημική αποστολή που ολοκληρώθηκε με τη συντριβή του δορυφόρου στον αστεροειδή δείχνει για άλλη μια φορά πόσο εφήμεροι είμαστε οι άνθρωποι. Και η μουσική αυτού του κόσμου επίσης θα σβήσει μια μέρα. Τι νομίζετε;
Όταν σκέφτομαι την ανθρωπότητα, υπάρχουν στιγμές που νιώθω βαθιά ντροπή και φρίκη για τις πράξεις μας. Άλλες φορές νιώθω περήφανος για μερικά από τα εξαιρετικά επιτεύγματα. Στο μέλλον, εάν ηρεμήσουμε και αποφύγουμε τα περιττά δογματικά επιχειρήματα, [καταργήσουμε] το μονοπώλιο των νομισματικών κερδών, την απληστία και την κατάχρηση της επιστήμης και της τεχνολογίας, τότε ίσως σταματήσουμε να πολεμάμε ο ένας τον άλλον και να επιβιώσουμε.
Κατά την συνέντευξη ετέθησαν ερωτήσεις τεχνικού χαρακτήρα σχετικά με μουσικά όργανα και δεν παρουσιάζονται εδώ. Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη τη συνέντευξη στο amazona.de