Αρχαία αντλία νερού ή κάτι άλλο;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αρχαίος αιγυπτιακός πολιτισμός είναι γεμάτος με θαύματα και μυστήρια πέρα από την κατανόησή μας. Ένας εξαιρετικά παλιός πολιτισμός που φτάνει πολύ πίσω στην αρχή της ανθρώπινης προόδου, η Αίγυπτος άφησε πίσω της πολλά ανθρωπογενή θαύματα. Από τις τεράστιες πυραμίδες, τα γιγάντια αγάλματα και τους αχανείς νεκροταφικούς ναούς, τα μνημεία τους είναι πολλά και ένδοξα.
Ενώ μερικά από αυτά είναι εύκολο να κατανοηθούν, να μελετηθούν και να εξηγηθούν, άλλα παραμένουν ένα απόλυτο μυστήριο. Ένα τέτοιο αίνιγμα είναι ο λεγόμενος «Δίσκος του Σαμπού», ένα περίεργο πέτρινο αντικείμενο που σχεδόν αψηφά κάθε λογική. Με τα χρόνια, πολλές περίεργες θεωρίες προέκυψαν σε μια προσπάθεια να αποκαλυφθεί ο πραγματικός σκοπός του.
Ο τάφος του πρίγκιπα Σαμπού
Όποιος επισκεφτεί το μουσείο αρχαιοτήτων στο Κάιρο θα εντυπωσιαστεί από τον πλούτο των αρχαίων αιγυπτιακών θησαυρών που περιέχονται σε αυτό. Από τους διάσημους θησαυρούς που βρέθηκαν στον τάφο του Τουταγχαμών, μέχρι τα φαραωνικά αγάλματα και τις καλοδιατηρημένες μούμιες, αυτό το μουσείο είναι η νούμερο ένα στάση για όλους τους λάτρεις αυτού του αρχαίου πολιτισμού. Αλλά ενώ θα μείνετε έκθαμβοι από αυτούς τους δημοφιλείς θησαυρούς, ένα περίεργο αντικείμενο μπορεί εύκολα να παραβλεφθεί. Ο δίσκος του Sabu.
Αυτό το περίεργο αντικείμενο έχει κυκλικό σχήμα και έχει διάμετρο περίπου 610 χιλιοστά (24 ίντσες) και ύψος περίπου 104 χιλιοστά (4 ίντσες). Ανακαλύφθηκε το 1936 από έναν διάσημο Βρετανό Αιγυπτιολόγο, τον κ. Walter Bryan Emery, και έχει χρονολογηθεί στις πρώτες περιόδους της Αρχαίας Αιγύπτου.
Ο Έμερι αφιέρωσε την καριέρα του σε ανασκαφές στην κοιλάδα του ποταμού Νείλου και μεταξύ 1935 και 1939 πραγματοποίησε πολυάριθμες έρευνες και ανασκαφές στους ταφικούς χώρους της Σακκάρα. Ο τόπος ανάπαυσης πολλών υψηλόβαθμων ατόμων από την πρώιμη δυναστική περίοδο, η Σακκάρα είναι μια από τις παλαιότερες και μεγαλύτερες νεκροπόλεις της Αρχαίας Αιγύπτου.
Φυσικά, το σκάψιμο στη Σακκάρα απέδωσε πολλά σημαντικά και πολύτιμα αντικείμενα, αλλά κανένα τόσο περίεργο όσο ο Δίσκος του Σαμπού. Ο Έμερι το ανακάλυψε ενώ ανέσκαβε τον τάφο του πρίγκιπα Σαμπού, κυβερνήτη της Πρώτης Δυναστείας και γιου του φημισμένου Φαραώ Ανετζίμπ. Ο τελευταίος ήταν ο πέμπτος ηγεμόνας της Πρώτης Δυναστείας και διαδέχθηκε τον ισχυρό Φαραώ Ντεν.
Δυστυχώς, λίγα είναι γνωστά για τον γιο του Anedjib, τον πρίγκιπα Sabu. Δεν διαδέχθηκε τον πατέρα του στο θρόνο, αλλά έλαβε τιμητική ταφή στη Σακκάρα. Η ιστορία δεν καταγράφει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τις δυναστικές σχέσεις στην Πρώτη Δυναστεία, επομένως μπορεί να μην μάθουμε ποτέ τη μοίρα του Σαμπού, τον ακριβή ρόλο του στην αυλή ή τα πολιτικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Ο Έμερι γράφει ότι ο Σαμπού ήταν πιθανότατα υψηλόβαθμος αξιωματούχος και διαχειριστής μιας επαρχίας, τόσο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φαραώ Ντεν (πιθανώς του παππού του) όσο και του πατέρα του Ανετζίμπ.
Τα μυστήρια κάτω από την άμμο της Σακκάρα
Ο Mastaba (τάφος) του πρίγκιπα Sabu ανακαλύφθηκε στην άκρη του οροπεδίου στο βόρειο τμήμα της Saqqara. Βρισκόταν περίπου 1,7 χιλιόμετρα (1,1 μίλια) βόρεια της εμβληματικής Βαλιμωτής Πυραμίδας του Djoser. Ονομάστηκε ως «Τάφος 3111», ανασκάφηκε από τον Έμερι στις 10 Ιανουαρίου 1936.
Ο τάφος αποτελούταν από επτά νεκρικούς θαλάμους, ο καθένας διάσπαρτος με διάφορα ταφικά αντικείμενα. Το μεγαλύτερο δωμάτιο κρατούσε το σώμα του πρίγκιπα Σαμπού, το οποίο συνοδευόταν από πολλά ταφικά αντικείμενα. Τα περισσότερα από αυτά δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο – οστά ζώων, εργαλεία από πυριτόλιθο, αγγεία, αντικείμενα από ελεφαντόδοντο, πέτρινα μπολ. Αλλά ένα στοιχείο ξεχώριζε σαν πονόλαιμος: ο Έμερι ανακάλυψε έναν περίεργο δίσκο, σπασμένο σε πολλά κομμάτια.
Όταν μετά από κόπο επανασυναρμολογήθηκε, ο Δίσκος του Σαμπού κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών κορυφαίων Αιγυπτιολόγων. Το αντικείμενο σε σχήμα δίσκου μοιάζει με ένα κύπελλο με στρογγυλό πάτο και έχει τρεις εξαιρετικά λεπτούς σκαλισμένους, καμπυλωτούς λοβούς σε διαστήματα περίπου 120 μοιρών γύρω από την περιφέρεια του μπολ. Αυτοί οι λοβοί χωρίζονται από το χείλος με τρεις αμφίκυρτες οπές.
Το κέντρο του δίσκου είναι ένας λεπτός σωλήνας, διαμέτρου περίπου 10 εκατοστών. Το αντικείμενο είναι κατασκευασμένο από μετασιλόλιθο, που αλλού αναφέρεται ως σχιστόλιθος. Πρόκειται για έναν πορώδες, εύθραυστο βράχο που θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να σκαλιστεί – ειδικά σε τόσο λεπτές λεπτομέρειες.
Ο σχιστόλιθος αποτελείται από χονδροειδείς κόκκους και χαρακτηρίζεται από επιμήκη ορυκτά σε στρώματα. Έχει την τάση να ξεφλουδίζει όταν δουλεύεται και μπορεί να θρυμματιστεί πολύ εύκολα όταν εφαρμόζονται σε αυτό εργαλεία. Εδώ λοιπόν έχουμε το πρώτο μας μυστήριο: πώς ήταν σκαλισμένος ο δίσκος με τόση λεπτομέρεια;
Όταν κάνουμε αυτή την ερώτηση, πρέπει να λάβουμε υπόψη την ηλικία του δίσκου. Ο τάφος του πρίγκιπα Σαμπού χρονολογείται γύρω στο 3.000 π.Χ., καθιστώντας τον δίσκο τουλάχιστον 5.000 ετών! Πιστεύεται ότι τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν τότε ήταν κατασκευασμένα από πέτρα και χαλκό, κάτι που θα έκανε τη λεπτή χειροτεχνία αρκετά δύσκολη, αν όχι αδύνατη, ειδικά σε ένα τόσο εύθραυστο υλικό όπως η σχιστολιθική πέτρα. Κάπως έτσι, ο δίσκος του Sabu φαίνεται παράταιρος στον τάφο ενός ευγενούς της Πρώτης Δυναστείας.
Ένα αρχαίο αιγυπτιακό παζλ
Το επόμενο μυστήριο είναι ο σκοπός αυτού του αντικειμένου. Με τα χρόνια εμφανίστηκαν πολλές πειστικές θεωρίες. Σχεδόν αμέσως μετά την ανακάλυψή του, ο δίσκος «απορρίφθηκε» ως «αγγείο» ή «λιβανιστή» ή απλώς ένα ασήμαντο διακοσμητικό ή τελετουργικό αντικείμενο. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Μια ματιά και μόνο η βασική γνώση της μηχανικής και της μηχανικής προσφέρει μια εντελώς διαφορετική ερμηνεία – αυτός ο δίσκος θα μπορούσε να είναι μέρος ενός μηχανισμού.
Ένας πολυμήχανος ερασιτέχνης ιστορικός μπορεί να έλυσε το μυστήριο. Οπλισμένος με έναν τρισδιάστατο εκτυπωτή, αυτό το άτομο δημιούργησε ένα ακριβές αντίγραφο του δίσκου του Sabu σε μια προσπάθεια να αποδείξει τη δική του θεωρία: ο δίσκος ήταν ένα αρχαίο «στροφείο», ένα μέρος μιας φυγοκεντρικής αντλίας. Όταν τοποθετήθηκε σε ένα περίβλημα και περιστράφηκε με υψηλή ταχύτητα μέσω του μικρού άξονα στο κέντρο του, ο δίσκος ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός στην μετατόπιση του νερού.
Επιπλέον, όταν προωθείται χωρίς περίβλημα για να κατευθύνει το εκτοπισμένο νερό, ο δίσκος δημιουργεί μια ισχυρή δίνη. Η παρατήρηση αυτών των καταγεγραμμένων πειραμάτων κάνει ένα πράγμα ξεκάθαρο: οι περίεργα διπλωμένοι λοβοί και το ελαφρώς κοίλο σχήμα του δίσκου υπάρχουν για κάποιο σκοπό. Χάρη στις περίπλοκα σκαλισμένες λεπτομέρειες, ο δίσκος μπορεί να εκτοπίζει εύκολα το νερό και είναι φαινομενικά ένα κρίσιμο στοιχείο ενός μηχανισμού αντλίας νερού.
Η ιστορία υποστηρίζει αυτή τη θεωρία: η Αρχαία Αίγυπτος εξαρτιόταν από την άρδευση. Αργότερα στην ιστορία τους τελειοποίησαν τη διαχείριση του νερού μέσω της λεκάνης άρδευσης, μια διαδικασία που τους επέτρεψε να ελέγχουν την άνοδο και την πτώση του ποταμού. Έτσι κατάφεραν να μεγιστοποιήσουν τις καλλιέργειές τους και να ενισχύσουν τις γεωργικές τους δυνατότητες. Λοιπόν, γιατί να είναι παράξενο να θεωρήσουμε ότι έκαναν προσπάθειες να δημιουργήσουν ένα προηγμένο σχέδιο που θα τους βοηθούσε να ποτίζουν γρήγορα και αποτελεσματικά τη γη;
Ένα ακόμη παλαιότερο πήλινο αντικείμενο που χρονολογείται στην Προδυναστική περίοδο Naqada II (3650 – 3300 π.Χ.) είναι παραδόξως παρόμοιο με το δίσκο του Sabu. Αυτό το αντικείμενο δείχνει τρία «φίδια» να αναπηδούν από το κέντρο ενός δίσκου που μοιάζει εξαιρετικά με τον δίσκο Sabu, με τον κεντρικό άξονα και τις τρεις αμφίκυρτες οπές. Θα μπορούσε αυτό το πήλινο αντικείμενο να αναπαριστά τρία στόμια νερού που προωθούνται από το δίσκο; Φαίνεται πολύ πιθανό.
Είναι απόδειξη αρχαίων αστροναυτών;
Αλλά ο σχιστόλιθος δεν φαίνεται αρκετά ισχυρό υλικό για μηχανισμό άντλησης. Αυτό υποδηλώνει κάτι άλλο: τεχνίτες από την Πρώτη Δυναστεία της Αιγύπτου προσπαθούσαν να αναδημιουργήσουν ένα παλαιότερο αντικείμενο χρησιμοποιώντας τα εργαλεία και τα υλικά που είχαν στη διάθεσή τους, ένα αντικείμενο που ίσως δεν καταλάβαιναν πλήρως;
Πολλές θεωρίες προτείνουν ότι ο δίσκος του Sabu είναι απλώς ένα αντίγραφο από σχιστόλιθο ενός αυθεντικού αντικειμένου κατασκευασμένου από μέταλλο. Προτείνεται μάλιστα ότι το αντικείμενο ανακαλύφθηκε ανάμεσα στα απομεινάρια ενός παλαιότερου, πιο προηγμένου πολιτισμού, που προηγήθηκε της παλαιότερης ιστορίας της Αρχαίας Αιγύπτου.
Ο διάσημος Ελβετός συγγραφέας, Erich Von Däniken, είναι ένας από τους κορυφαίους υποστηρικτές της θεωρίας ότι οι εξωγήινοι ή οι ανώτεροι, προηγμένοι πολιτισμοί επηρέασαν τους πρώιμους ανθρώπους. Υποστηρίζει ότι ο Δίσκος του Σαμπού ήταν ένα αιγυπτιακό πέτρινο αντίγραφο ενός εσωτερικού στοιχείου από την υπερκίνηση ενός εξωγήινου πλοίου, ή πιο απλά ένα πέτρινο μοντέλο ενός ιπτάμενου δίσκου. Άλλοι παρομοίασαν τον δίσκο με τους προηγμένους σφόνδυλους με ελαφρύ πλαίσιο που αναπτύχθηκαν τη δεκαετία του 1970 από μηχανικούς πυραύλων της Lockheed, και υπάρχουν πράγματι πολλές ομοιότητες.
Ορισμένοι ωστόσο έχουν προτείνει έναν πολύ πιο απλό ρόλο για το δίσκο. Δηλώνουν ότι οι τρεις λοβοί χρησιμοποιούνταν για να συγκρατούν νήματα από μετάξι ή σχοινί: όταν ο δίσκος κλωσόταν, έπλεκε τα τρία σκέλη σε ένα, δημιουργώντας σπάγκους και παχύτερα σχοινιά. Αυτή η θεωρία συχνά απορρίπτεται ως πολύ απλή: οι Αιγύπτιοι δεν θα έκαναν τόσο ακραία μήκη για να δημιουργήσουν τον δίσκο μόνο για να πλέξουν ίνες όταν άλλες μέθοδοι ήταν διαθέσιμες αρκετά νωρίς.
Υπάρχουν και άλλες θεωρίες, κάποιες πιο ακραίες από τις άλλες. Ένας Γάλλος συγγραφέας προτείνει ότι ο Δίσκος του Σαμπού είναι μόνο ένας από τους πολλούς που ήταν αναπόσπαστο μέρος ενός πρώιμου «εργοστασίου». Αυτή η πολύπλοκη θεωρία εξηγεί πώς οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι κατασκεύαζαν ανθρακικό νάτριο μέσα σε πυραμίδες χρησιμοποιώντας προηγμένα συστήματα και τεχνολογίες.
Όπως μπορεί να φανεί, πολλές προτάσεις απλώς εκτρέπονται στη σφαίρα του αδύνατου και φαίνονται περισσότερο βασισμένες στην εκπλήρωση επιθυμιών παρά στην ορθή αρχαιολογία. Αρχαία υπεροδικά, εργοστασιακά συγκροτήματα, τιμόνια και άλλες απίθανες προτάσεις είναι απλά αδύνατο να αποδειχθούν.
Σίγουρα είναι περισσότερα από ένα βάζο
Από την άλλη πλευρά, η κυρίαρχη επιστήμη έχει μια ύποπτη τάση να απορρίπτει κάθε πρόταση ότι ο δίσκος είναι μέρος ενός μηχανισμού. Η κυρίαρχη αρχαιολογία θεωρεί ότι ο δίσκος είναι θυμιατήριο ή – ωμά – αγγείο.
Το να φτάσουμε σε τόσο ακραία μήκη για να γυαλίσουμε και να διαμορφώσουμε την εξαιρετικά λεπτή πέτρα σχιστόλιθου σε μια τόσο σύνθετη μορφή απλά για να δημιουργήσουμε ένα «βάζο» φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, απίθανο. Ακόμη και η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του δίσκου είναι δύσκολο να εξηγηθεί, δεδομένης της ηλικίας του. Αλλά, αν δεχτούμε το γεγονός ότι αυτό ήταν κάτι που οι τεχνίτες της Πρώτης Δυναστείας μπόρεσαν να δημιουργήσουν με τα εργαλεία που είχαν στη διάθεσή τους, το ερώτημα παραμένει: για ποιο σκοπό; Φαίνεται ξεκάθαρο ότι ο δίσκος του Sabu ήταν μέρος κάτι πολύπλοκου.
Ο Γουόλτερ Μπράιαν Έμερι σημείωσε την ανακάλυψή του στους Μεγάλους Τάφους της Πρώτης Δυναστείας, αναφέροντάς το απλώς ως «ένα δοχείο με τη μορφή σχιστόλιθου μπολ». Αργότερα το ανέφερε ξανά στο έργο του Αρχαϊκή Αίγυπτος, όπου το περιέγραψε ως «κατσιβάκι» – ένα χαριτωμένο ή μπιχλιμπίδι, ένα gadget.
Ωστόσο, αρκετές πηγές επισημαίνουν το γεγονός ότι γνώριζε καλά το πρόβλημα που έθετε στους επιστημονικούς κύκλους, όπου χαρακτηρίστηκε «ως μια μικρή τρύπα που απειλεί να γίνει πολύ μεγαλύτερη». Ίσως, γι’ αυτόν τον λόγο, ο Δίσκος του Σαμπού συχνά παραβλέπεται στην επιστημονική λογοτεχνία. Στην πραγματικότητα, λίγα είναι γνωστά για τον Πρίγκιπα Σαμπού, τον τάφο του ή τον περίεργο δίσκο του.
Αρχαίο δεν σημαίνει απραίτητα πρωτόγονο
Στο τέλος, είναι απολύτως πιθανό ότι ο δίσκος Sabu ήταν ένα κρίσιμο μέρος ενός πιο προηγμένου σχεδιασμού, που παρομοιάζεται με μια αντλία νερού. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα πειράματα που χρησιμοποιούν ένα αντίγραφο δίσκου ήταν εξαιρετικά επιτυχημένα σε αυτόν τον ρόλο, θα μπορούσε σίγουρα να λειτουργήσει ως τέτοιο.
Με επαρκές περίβλημα, έξοδο νερού και μέσα πρόωσης, ο δίσκος του Sabu θα μπορούσε να έχει μετατοπίσει εύκολα μεγάλες ποσότητες νερού, γρήγορα και αποτελεσματικά. Και δεδομένης της ανάγκης για άρδευση στην Αρχαία Αίγυπτο, τα κομμάτια του παζλ φαίνονται γρήγορα να μπαίνουν στη θέση τους. Δεδομένου του πόσο ασυνήθιστος είναι ο σχεδιασμός του δίσκου και δεδομένου του πόσο χρήσιμη θα ήταν μια αντλία αυτού του είδους, φαίνεται πέρα από σύμπτωση ότι ο δίσκος δεν θα χρησιμοποιηθεί για αυτόν τον σκοπό.
Ίσως είναι καιρός να δούμε τους πρώτους Αιγύπτιους από μια διαφορετική οπτική γωνία. Παρόλο που ο πρίγκιπας Sabu έζησε 5.000 χρόνια πριν από σήμερα, δεν σημαίνει ότι αυτός και οι σύγχρονοί του δεν μπορούσαν να παρατηρήσουν τον κόσμο γύρω τους και να βρουν λογικές και έξυπνες λύσεις στα προβλήματα της εποχής τους. Ακόμα κι έτσι, πολλές πτυχές σχετικά με αυτόν τον δίσκο δεν μπορούν να εξηγηθούν εύκολα, γεγονός που αφήνει πολλά ερωτήματα αναπάντητα.
