Εχετλαίος ή Έχετλος ήταν το όνομα ενός αγνώστου ως τότε ήρωα που εμφανίστηκε στη μάχη του Μαραθώνα και βοήθησε να αναχαιτιστεί η Περσική εισβολή στην Ελλάδα. Το όνομά του συνδέεται πιθανώς με την εχέτλη (= λαβή αρότρου) που λέγεται ότι κρατούσε για να πολεμά με τους Πέρσες. Για αυτό άλλωστε αναφέρεται ενίοτε ως αγρότης.

Ο Έχετλος απεικονιζόταν στην εικόνα του Πάναινου, αδελφού του Φειδία που βρισκόταν στην Ποικίλη Στοά και  ανάμεσα στους ήρωες της μάχης του Μαραθώνα, δείγμα της υψηλής πίστης των Ελλήνων της περιόδου στους ήρωες, την μορφή των οποίων έβλεπαν συχνά στη μάχη (βλ. Θησέας για παράδειγμα) ή τους επικαλούνταν πριν τη μάχη (βλ Αίας ο Τελαμώνιος και Τελαμών) στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Οι ήρωες θεωρούνταν ικανοί να επανέρχονται στη ζωή όχι μόνον εσχατολογικά, στις άχρονες παραδείσιες κατοικίες τους, αλλά και στον παρόντα χρόνο. Τέτοιες σποραδικές εμφανίσεις θεωρούνταν επιφάνειες.

Στις μέρες μας, υπάρχει μια επιστημονική εξήγηση επί του φαινομένου.

Ας δούμε όμως πρώτα τί λέει ο Παυσανίας:

[…]«Λέγουν επίσης πως έτυχε να είναι παρών στη μάχη ένας άνδρας με παλαιική εμφάνιση κι ενδύματα. Σκοτώνοντας πολλούς από τους ξένους με την εχέτλη, εξαφανίστηκε μετά τη μάχη. Σαν ρώτησαν οι Αθηναίοι το μαντείο, ο θεός απλά τους έδωσε την εντολή να τιμήσουν τον Εχετλαίο ως ήρωα. Ανήγειραν και μνημείο μάλιστα με λευκό μάρμαρο. Αν και οι Αθηναίοι βεβαιώνουν πως έθαψαν τους Πέρσες, γιατί σε κάθε περίσταση ο θείος νόμος εντέλει πως το νεκρό σώμα θα πρέπει να θάβεται κάτω από τη γη, ωστόσο τάφο δεν βρήκα. Μήτε υπήρχε τύμβος ή άλλο χνάρι φανερό, καθώς οι νεκροί όπως να ‘ναι πετάχτηκαν σε κάποιο χαντάκι»[…].

Σημαντικά στοιχεία για το θέμα καταγράφει και ο Ηρόδοτος ο οποίος δίνει μια άλλη διάσταση στον άγνωστο αυτόν πολεμιστή και το όπλο του , περιγράφει λοιπόν ότι στην μάχη του Μαραθώνα σκοτώθηκαν 6.400 Πέρσες και 192 Αθηναίοι. Κατά την διάρκεια της συγκρούσεως συνέβη κάτι πολύ παράξενο, ένας Αθηναίος στρατιώτης, ο Επίζηλος, γιος του Κουφαγόρα, ενώ πολεμούσε γενναία στήθος με στήθος ξαφνικά έχασε την όραση του και στα δύο του μάτια, παρόλο που δεν τον είχε ακουμπήσει τίποτα, ούτε δόρυ ούτε ξίφος ούτε βέλος τόξου. Συνεχίζοντας ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Επίζηλος διηγείται ότι είδε έναν μεγαλόσωμο οπλίτη που η γενειάδα του κάλυπτε ολόκληρη την ασπίδα του, και ότι αυτό το φάντασμα κρατούσε στα χέρια του ένα πολύ φωτεινό όπλο! Πέρασε ακριβώς δίπλα του, σκοτώνοντας Πέρσες αντιπάλους και αυτή η σκηνή ήταν η τελευταία που είδε ο Επίζηλος γιατί από κάποια υπερβολική λάμψη, τυφλώθηκε! Οι Αθηναίοι ρώτησαν το Μαντείο των Δελφών να μάθουν ποιος ήταν ο άγνωστος ήρωας που πολέμησε μαζί τους και το Μαντείο τους έδωσε την απάντηση πως έπρεπε να τιμούν τον ήρωα Εχετλαίο.

Σύγχρονες επιστημονικές μελέτες, υποστηρίζουν ότι ο Επίζηλος κατά την διάρκεια του πολέμου έπαθε ψυχοτραυματικό στρες που είναι ικανό να οδηγήσει στην έλλειψη βασικών αισθήσεων, όπως της όρασης. Πρόκειται για το πρώιμο στάδιο της μετατραυματικής αγχώδους διαταραχής (PTSD) που πρωτοαναλύθηκε στους στρατιώτες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μετέπειτα. Ωστόσο, οι πρώτοι καταγεγραμμένοι ως πάσχοντες από μεταφράσεις από τη Μεσοποταμία του 1300 π.Χ, περιέχουν αφηγήσεις στρατιωτών που είδαν φαντάσματα ανθρώπων τους οποίους είχαν σκοτώσει στη μάχη. Έτσι σε άλλες πρώιμες περιγραφές της PTSD, περιλαμβάνεται η αφήγηση του Ηροδότου το 490 π.Χ. για τον Επίζηλο που τυφλώθηκε όταν είδε ανθρώπους να σκοτώνονται, αν και ο ίδιος δεν είχε υποστεί κάποιο σωματικό τραύμα.

Το Μαντείο των Δελφών το δικαιολογεί μέσω της εξωπραγματικής παρουσίας του Εχετλαίου, μόνον που οι στρατιώτες είχαν πραγματικές φαντασιώσεις και ότι έβλεπαν το πίστευαν, πράγμα που δικαιολογείται σήμερα λόγω της συγκεκριμένης ασθένειας.

Όμως το συμβάν με τον Εχετλαίο δεν ήταν το μοναδικό.

Όπως αναφέρει και πάλι ο Ηρόδοτος, κατά τη διάρκεια της μάχης του Μαραθώνα, ο θεός Πάνας εμφανίστηκε σε μία πεδιάδα ανάμεσα στους πολεμιστές των δύο πλευρών. Οι Αθηναίοι ερμήνευσαν αυτή την εμφάνιση ως ένα θαύμα και παρακίνησε τους στρατιώτες τους να πολεμήσουν ακόμη πιο αποφασιστικά.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες είχαν μία στρατηγική για να καταστρέψουν την ελληνική αμυντική γραμμή, καθώς προτίμησαν να επιτεθούν στα ανοικτά μέρη της γραμμής, αντί να προσπαθήσουν να διασπάσουν τα αμυντικά τείχη. Ωστόσο, η εμφάνιση του Πάνα κατάφερε να δώσει την απαραίτητη ενθάρρυνση στους Αθηναίους, οι οποίοι κατάφεραν να αντισταθούν στις επιθέσεις των Περσών και να κερδίσουν τη μάχη.

Σύμφωνα με τα παραπάνω και η παρουσία του θεού Πάνα θα μπορούσε να αποδοθεί σε φαντασίωση λόγω ψυχοτραυματικού στρες.

Σίγουρα θα έχετε διαβάσει διάφορες άλλες θεωρίες όπως αυτή πως ο Έχετλος ήταν εξωγήινος ή χρονο-ταξιδώτης.

Αρνητική απάντηση στον ισχυρισμό αυτό δε μπορεί να υπάρξει, πρώτον διότι δε γνωρίζουμε τι θα συμβεί στο μέλλον, όπου μια πιθανή εφεύρεση χρονομηχανής δε μπορεί να αποκλειστεί, ούτε να απαντήσουμε όχι στο άν ήταν ένας εξωγήινος ο οποίος θέλησε να βοηθήσει τους Έλληνες. Με το ίδιο σκεπτικό δε μπορούμε να αμφισβητήσουμε και την παρουσία, άρα και την ύπαρξη (γενικά) του θεού Πάνα στη μάχη.

Όμως, αυτό που βγάζει περισσότερο νόημα, το πιο λογικό, είναι συνήθως και το πιο πιθανό.

Δλδ. στην περίπτωση της μάχης του Μαραθώνα και στο συμβάν με τον Έχετλο, το ψυχοτραυματικό στρες αποτελεί την πιο λογική πρόταση για το τί μπορεί να συνέβει και είναι κάτι που παρουσιάζεται στους στρατιώτες της εποχής μας και άρα θεωρούμε ότι είναι η πιο πιθανή εξήγηση…